زمزمه‌های تغییر در سیاست بنزینی کشور بالا گرفته است. در حالی که وزیر نفت همچنان از «ثبات قیمت» سخن می‌گوید، مجلس و سازمان برنامه از طرحی پرده برداشته‌اند که می‌تواند معادلات بازار سوخت را دگرگون کند: نرخ سوم بنزین ، گزینه‌ای که شاید از سال ۱۴۰۵ اجرایی شود.
بیت ران – هرچند مقامات دولتی به‌ویژه وزیر نفت بارها اعلام کرده‌اند که فعلاً خبری از گرانی بنزین نیست. اما گزارش‌ها از نشست‌های پرتکرار کارشناسی درباره وضعیت بنزین، نشان می‌دهد شمارش معکوس برای تغییر وضعیت آغاز شده‌است.
بنزین کالایی به‌شدت سیاسی و تأثیرگذار در ساختار اقتصاد ایران است. هرچند افزایش قیمت بنزین همیشه با حساسیت افکار عمومی همراه بوده، اما تجربه دولت خاتمی نشان داد که می‌توان با سیاست‌های تدریجی و بودجه‌محور، از شدت شوک‌های قیمتی کاست. بااین‌حال، منتقدان آن زمان، دولت را به ناکارآمدی اقتصادی متهم کرده، و تورم پانزده‌درصدی را نتیجه‌ی افزایش قیمت سوخت دانستند؛ موضوعی که با طرح «تثبیت قیمت‌ها» در مجلس دنبال شد.
تجربه گذشته و بازگشت به نقطه آغاز
سه سال بعد، همان طراحان طرح تثبیت قیمت‌ها از جمله الیاس نادران، احمد توکلی و محمد خوش‌چهره، از مواضع خود عقب نشستند و در دوران دولت محمود احمدی‌نژاد، از ضرورت افزایش قیمت بنزین سخن گفتند. پس از آن، بنزین سهمیه‌بندی شد. سیاستی که تا امروز ادامه دارد، اما هیچ‌گاه نتوانسته بحران مصرف را کنترل کند.
در زمان اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، قیمت بنزین برای مدتی با قیمت فوب خلیج فارس هم‌تراز شد، اما افزایش نرخ دلار باعث شد این تعادل از بین برود و ناترازی بار دیگر شکل گیرد.
بیشتر بدانید: وارد کنندگان بنزین سوپر مشخص شدند؛ بنزین وارداتی با نرخ آزاد در یک قدمی جایگاه‌ها
بیشتر بدانید: قیمت عجیب پژو ۴۰۵ خاص با تنها ۳۰ هزار کیلومتر کار کرد
در کانال آپارات بیت ران ببینید:
ناترازی انرژی و چالش‌های امروز
اکنون در شرایطی که ایران با ناترازی گسترده انرژی مواجه است — از کمبود برق در تابستان تا کمبود گاز در زمستان — بحث درباره‌ی ضرورت تغییر وضعیت موجود شدت گرفته است.
وزیر نفت چه می‌گوید؟
«پاک‌نژاد» وزیر نفت، در پاسخ به پرسش‌های مکرر خبرنگاران، همچنان تأکید دارد که فعلاً خبری از افزایش قیمت بنزین نیست. او در هفتم آبان جاری گفت:
«تا این لحظه هیچ تصمیمی درباره‌ی افزایش قیمت حامل‌های انرژی گرفته نشده‌است.»
این موضع‌گیری در حالی است که حساسیت عمومی نسبت به موضوع بنزین، با وعده‌ی «عدم غافلگیری» پزشکیان در انتخابات ریاست‌جمهوری نیز پیوند خورده‌است. اشاره‌ی او به غافلگیری، به ماجرای آبان ۱۳۹۸ بازمی‌گردد؛ زمانی که در نیمه‌شب ۲۴ آبان، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی از آغاز دوباره‌ی سهمیه‌بندی خبر داد و قیمت هر لیتر بنزین آزاد از ۱۰۰۰ به ۳۰۰۰ تومان افزایش یافت. اتفاقی که اعتراضات گسترده‌ای را در پی داشت.
سناریوهای مختلف برای نرخ سوم بنزین
از سال ۱۳۹۸ تاکنون، ایران با تورم‌های بالا روبه‌رو بوده‌است. تورم حدود ۴۰ درصدی در اغلب سال‌ها نشان می‌دهد تفسیر گذشته مبنی بر اثر مستقیم افزایش قیمت بنزین بر تورم، چندان دقیق نبوده‌است. اکنون بسیاری از کارشناسان معتقدند فاصله‌ی زیاد قیمت بنزین با ارزش واقعی آن، چاره‌ای جز اصلاح نرخ باقی نگذاشته است.
میانگین مصرف بنزین در نیمه نخست سال جاری ۱۳۲ میلیون لیتر در روز بوده، در حالی که ظرفیت تولید پالایشگاهی تنها ۱۱۰ میلیون لیتر است؛ یعنی ناترازی حدود ۲۲ تا ۲۵ میلیون لیتر در روز. این اختلاف قابل‌توجه، نشانه‌ی فشار فزاینده بر منابع کشور است.
از سوی دیگر، سیاست‌های توسعه حمل‌ونقل عمومی و اسقاط خودروهای فرسوده، هنوز به نتیجه نرسیده‌اند. مصرف سوخت در خودروهای صفر ایرانی همچنان بالاست و خودروهای فرسوده شهرها را به چاه‌های بلعنده‌ی سوخت تبدیل کرده‌اند.
گزینه‌های مطرح برای اصلاح وضعیت
یکی از گزینه‌های دولت، واردات بنزین سوپر و عرضه آن با نرخ آزاد در محدوده‌ی ۴۰ تا ۶۰ هزار تومان است. در حال حاضر قیمت رسمی بنزین سوپر ۳۵۰۰ تومان است، اما معمولاً در جایگاه‌ها کمیاب است.
گزینه‌ی دیگر، افزایش قیمت عمومی بنزین به حدود ۵ تا ۷ هزار تومان است که البته با استقبال مواجه نشده‌است.
بیشتر بدانید: پیشرانه TU5 ایران خودرو به آخر خط رسید؛ تولید پژو ۲۰۷ و سورن پلاس با موتور جدید
بیشتر بدانید: هفت روش ساده و مؤثر برای کاهش مصرف بنزین خودرو در شرایط بحرانی | راهنمای رانندگان
در کانال آپارات بیت ران ببینید:
نرخ سوم بنزین ؛ گزینه‌ی محتمل دولت
بر اساس خبرهای غیررسمی از جلسات سازمان برنامه و بودجه، اعلام نرخ سوم بنزین گزینه‌ای است که بیش از سایر پیشنهادها مورد توجه قرار گرفته است. در این طرح، دو سناریو مطرح است:
سناریوی نخست بر حفظ ساختار فعلی و اضافه‌شدن یک سطح قیمتی جدید استوار است؛ به این معنا که سهمیه ۶۰ لیتری با قیمت ۱۵۰۰ تومان حفظ می‌شود، تا سقف حدود ۱۰۰ لیتر دیگر با نرخ ۳۰۰۰ تومان عرضه خواهد شد و مازاد بر این مقدار، با استفاده‌از کارت جایگاه‌ها و نرخ بین ۷ تا ۱۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. در این حالت، بنزین عملاً سه‌نرخی خواهد شد.
سناریوی دوم به جای نظام پلکانی، پیشنهاد می‌کند بنزین آزاد با نرخ ثابت ۷۵۰۰ تومان در دسترس باشد تا سازوکار اجرایی ساده‌تر و کنترل مصرف شفاف‌تر انجام شود.
«رضا سپهوند»، دبیر کمیسیون انرژی مجلس، در همین زمینه گفته است: «طرحی در دولت بررسی شده‌است که براساس آن، ضمن حفظ سهمیه‌های فعلی ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی، نرخ سومی برای بنزین در نظر گرفته می‌شود.»
وی افزوده‌است: «رقم پیشنهادی ۷۵۰۰ تومان است، اما هنوز قطعی نشده، و تصمیم نهایی منوط به تصویب در دولت یا شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی است.»
به‌نظر می‌رسد دولت قصد دارد در سال ۱۴۰۵، بنزین را سه‌نرخی یا حتی چهارنرخی کند تا بخشی از بحران موجود در بازار سوخت را کنترل نماید. سناریوی چهارنرخی‌شدن شامل عرضه‌ی بنزین وارداتی با نرخ آزاد در جایگاه‌های مشخص خواهد بود.
شمارش معکوس برای نرخ سوم بنزین ؟
اگر هدفمندی یارانه‌ها ادامه پیدا می‌کرد …
در سال ۱۳۸۹، اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها قرار بود بحران پرداخت یارانه را برای همیشه پایان دهد. بااین‌حال، نه‌تنها این هدف محقق نشد، بلکه کشور با دو نوع یارانه — نقدی و پنهان — و ناترازی شدید در حوزه‌ی انرژی مواجه شد.
«علی عسگری»، طراح قانون هدفمندی یارانه‌ها، در این‌باره، گفته است: «اگر سیاست هدفمندی یارانه‌ها طبق برنامه سال ۸۹ اجرا می‌شد، قرار بود قیمت بنزین هر سال حدود ۲۰ درصد افزایش یابد و اگر این طرح اجرا می‌شد، امروز قیمت واقعی آن به مرز ۲۰ هزار تومان می‌رسید.»
در همین زمینه، «محمدرضا باهنر»، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، نیز اظهار داشته است: «اگر یک‌سوم درآمد ۲۰۰ میلیارد دلاری کشور به صورت نقدی بین مردم تقسیم شود، سهم هر ایرانی سالانه حدود هزار دلار خواهد بود؛ یعنی برای یک خانواده‌ی پنج‌نفره حدود پنج هزار دلار در سال. با نرخ ۷۰ هزار تومانی، این مبلغ معادل ۷۰ میلیون تومان یارانه نقدی سالانه برای هر نفر خواهد بود، یعنی ماهانه حدود ۶ تا ۷ میلیون تومان.»
سال ۱۴۰۵ و آغاز فصل جدید بنزینی
با توجه به ناترازی شدید در حوزه‌ی سوخت، رشد مصرف، و محدودیت‌های تولید، به نظر می‌رسد سال ۱۴۰۵ نقطه‌ی عطفی در سیاست‌گذاری انرژی کشور باشد.
احتمالاً دولت در این سال از نرخ سوم بنزین رونمایی خواهد کرد؛ تصمیمی که می‌تواند ساختار قیمت‌گذاری سوخت در ایران را برای سال‌های آتی تغییر دهد.
بنزینی که ۱۸ سال است به شکل سهمیه‌ای توزیع می‌شود، همچنان در مرکز تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی قرار دارد — و شاید این‌بار، نرخ سوم بنزین آغازگر اصلاحی دیرهنگام در این مسیر باشد.
بیشتر بدانید: اولین تست و بررسی خودرو پارس نوآ یا ال ۹۰ جدید؛ امین آزاد پشت فرمان پارس نوآ
بیشتر بدانید: درگ شاهین پلاس اتوماتیک و شاهین CVT؛ نتیجه دور از انتظار!
در کانال آپارات بیت ران ببینید:
تست قدرت واقعی شاهین CVT روی داینو! | مقایسه شاهین دنده‌ای و اتومات
پارس نوآ سدان جدید پارس خودرو یا ال ۹۰ جدید چگونه است؟
تست و بررسی وحشتناک دنا توربو اسپرت تا حد مرگ
بررسی و تست دنا پلاس توربو اتوماتیک
تست و بررسی تخصصی چانگان CS55 Plus در جاده
رازهای پژو پارس با موتور جدید ؛ تست پرشیا زیر فشار
سیر تا پیاز خودرو شاهین سایپا در تست فنی
تست دنا جوانان با موتور EFP
مقایسه و تست شاهین و تارا : برنده کدامیک است؟
درگ ایرانی با فرانسوی: تست ریرا در برابر پژو ۲۰۰۸ کدام خودرو سریع‌تر است؟
بهترین راهنمای خرید سمند سورن
نوشته شمارش معکوس برای نرخ سوم بنزین ؟ دبیر کمیسیون انرژی مجلس خبر داد اولین بار در بیت ران. پدیدار شد.
